Dünya üzerinde öyle şehirler vardır ki, yalnızca taşları ve sokaklarıyla değil; efsaneleri, kokuları ve sesleriyle de hafızalara kazınır. İstanbul, üç imparatorluğun başkenti olmuş, üç kıtanın kesişiminde yer almış, çağları aşarak bugüne gelmiş bir kent…
Rivayete göre M.Ö. 7. yüzyılda, Yunanlı koloni lideri Byzas, Delphi Tapınağı’nın kâhinlerinden aldığı öğütle bu topraklara gelir. Kâhinler ona, “Körler Ülkesi’nin karşısına yerleş” der. Kadıköy’ü tercih eden kolonistleri körlükle nitelendiren Byzas, gözünü Haliç’in girişindeki altın üçgene diker ve Byzantion’u kurar. İşte bu adım, binlerce yıl sürecek bir hikâyenin başlangıcıdır.
Roma döneminde Konstantinopolis’e, Bizans döneminde Doğu’nun başkentine dönüşen bu şehir, Osmanlı’nın göz bebeği İstanbul olduğunda da aynı cazibesini korur.
Ve Haliç’in karşı kıyısında, zamanla bambaşka bir kimlik kazanacak olan bir bölge vardır: Pera. Yunanca’da “öte taraf” demektir. Bu “öte taraf”, İstanbul’un kaderinde benzersiz bir rol üstlenecektir.
Roma ve Bizans Döneminde Pera’nın İlk İzleri
Bizans döneminde bugünkü Beyoğlu ve Galata hattı, surlarla çevrili bir ticaret alanıdır. Haliç’in girişinde limanlar yükselir; denizden gelen mallar buraya boşaltılır. İpek Yolu’nun son noktası olan İstanbul’a ulaşan baharatlar, değerli taşlar, ipekler ve şarap fıçıları, Galata rıhtımlarında taşınır.
Bir sahneyi gözünüzde canlandırın:
M.S. 5. yüzyılda bir sabah. Karadeniz’den gelen tahıl yüklü gemiler, Galata kıyısına yanaşıyor. Liman işçileri bağırışarak yükleri boşaltıyor. Uzak diyarlardan gelen tüccarlar, Arapça, Yunanca ve Latince konuşarak pazarlık yapıyor. Arkada ise Cenevizli kolonistlerin surları yükseliyor.
Pera’nın bu dönemdeki önemi yalnızca ticaretle sınırlı değildir. 1348’de inşa edilen Galata Kulesi, hem gözetleme hem de prestij göstergesi olarak Bizans ve Ceneviz varlığının simgesi haline gelir. Kule, yüzyıllar boyunca Pera’nın en bilinen yüzü olacak ve nice efsaneye ev sahipliği yapacaktır.
Osmanlı’da Pera: Saray ile Batı Arasında Bir Köprü
1453’te Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde, Pera da Osmanlı topraklarının bir parçası olur. Ancak burası, diğer mahallelerden farklıdır. Osmanlı halkı daha çok sur içi İstanbul’da yaşarken, Pera yabancı tüccarların, elçiliklerin ve Levantenlerin merkezi olur.
Bir Osmanlı akşamını hayal edin:
Topkapı Sarayı’nda padişah devlet işlerini yürütürken, Haliç’in karşı kıyısında Fransız elçiliğinde şatafatlı bir balo düzenleniyor. Kadınlar krinolin elbiseler içinde vals yapıyor, müzisyenler keman çalıyor. Türkler için alışılmadık bu görüntüler, yavaş yavaş Osmanlı elitinin ilgisini çekmeye başlıyor.
16. ve 17. yüzyıllarda Fransız, İngiliz, Venedik ve Hollanda elçilikleri Pera’da konumlanır. Onların getirdiği tiyatro, opera, kahvehane ve restoran kültürü semtin dokusunu zenginleştirir.
17. yüzyılda Lale Devri ile birlikte Pera, Osmanlı’nın Batı’ya açılan yüzü olur. Burada açılan tiyatrolarda Batı müziği yankılanır, kafelerde Fransız gazeteleri okunur, pasajlarda Avrupa modası satılır.
19. Yüzyılda Pera’nın Altın Çağı
19. yüzyıl, Pera’nın zirvesidir. Artık burası yalnızca bir semt değil, İstanbul’un kalbi, hatta Osmanlı’nın modernleşme laboratuvarıdır.
- İstiklal Caddesi (o dönemki adıyla Cadde-i Kebir) ışıl ışıldır. Gaz lambalarıyla aydınlanan bu cadde, her milletten insanın buluşma noktasıdır.
- Naum Tiyatrosu, Osmanlı elitinin ilk kez opera ile tanıştığı yerdir. 1850’lerde Verdi’nin eserleri burada sahnelenir.
- Pera Palas Oteli, 1892’de Orient Express yolcuları için açılır. Agatha Christie’nin gizemli hikâyelerini yazdığı oda, Atatürk’ün kaldığı süit ve dönemin ihtişamını yansıtan kristal avizeler hâlâ ayakta.
- Çiçek Pasajı, Rus prenseslerinden Avrupalı çiçekçilerine, ardından meyhanelere ev sahipliği yapar. İçinde kahkahalar, şarkılar ve kadeh sesleri yankılanır.
1895’te Orient Express’ten inen Avrupalı bir yolcu, valizini Pera Palas’a bırakır. Ardından Cadde-i Kebir boyunca yürür. Sağında Fransızca tabelalı bir kitapçı, solunda İtalyan pastanesi vardır. Naum Tiyatrosu’nda o akşam Verdi’nin bir operası sahnelenecektir. Yolcu, kendisini Paris’te sanır. Ama değil: Burası Pera’dır, İstanbul’un Avrupa’sı.
Cumhuriyet Yılları: Dönüşen Pera
1923’te Cumhuriyet ilan edilince başkent Ankara’ya taşınır. Ancak İstanbul, kültürün ve sanatın merkezi olmaya devam eder. Pera da bu dönüşümden nasibini alır.
1920’ler ve 1930’larda Beyoğlu, sinema salonları, kitapçılar, sanat galerileriyle bir entelektüel merkezdir. Türk edebiyatının önemli isimleri, gazeteciler ve sanatçılar burada buluşur.
Ancak 1950’lerden itibaren yoğun göç dalgaları ve sosyoekonomik değişimler Pera’nın dokusunu sarsar. Birçok Levanten aile bölgeden ayrılır, bazı yapılar bakımsızlığa terk edilir. 1980’lerde ise Pera, bir dönem kendi ihtişamından uzaklaşmış, daha çok eğlence hayatıyla anılır hale gelmiştir.
Günümüzde Pera: Yeniden Doğan Bir Kültür Merkezi
2000’lerden itibaren Pera, yeniden keşfedilmeye başlanır. Restorasyon projeleri, yeni sanat galerileri ve kültür yatırımlarıyla bölge bir kez daha canlanır.
-
İstiklal Caddesi, hâlâ şehrin en hareketli noktalarından biridir.
-
Galataport yatırımlarıyla Karaköy yeniden cazibe merkezi olmuştur.
-
Pera Müzesi, tarihi mirası modern sergilerle buluşturur.
-
Her sokakta bir kafe, sanat galerisi veya müzik mekânı bulunur.
Bugün Pera, geçmişin görkemini modern İstanbul’un dinamizmiyle birleştiren bir merkezdir. Bir yanda tarihi kiliseler ve hanlar, diğer yanda çağdaş sanat galerileri… Bir yanda Galata Kulesi’nin gölgesi, diğer yanda Taksim Meydanı’nın kalabalığı.
Pera – Geçmişle Geleceği Buluşturan Semt
Pera’nın hikâyesi, yalnızca bir semtin değil; İstanbul’un ve Türkiye’nin hikâyesidir. Binlerce yıllık geçmişiyle, farklı kültürleri aynı sokakta buluşturan kimliğiyle, değişen ve yeniden doğan ruhuyla Pera, yaşayan bir hafızadır.
Bugün Pera sokaklarında yürürken Bizans’ın surlarından Osmanlı balolarına, Orient Express yolcularından Cumhuriyet aydınlarına kadar herkesin ayak izlerini hissedersiniz.
Pera, dünün görkemini bugünün enerjisiyle birleştirir. Ve belki de bu yüzden, İstanbul’u anlamanın en güzel yolu hâlâ Pera sokaklarında dolaşmaktan geçer.
